Η εκτίμηση της ποιότητας αέρα σε μία περιοχή μπορεί να γίνει με τη βοήθεια κατάλληλων μετρητικών οργάνων αλλά και βάσει επιστημονικών υπολογισμών. Η διαχρονική εξέλιξη της ποιότητας αέρα είναι πολύ σημαντική και μπορεί να αποτυπωθεί μόνο με τη διαρκή παρακολούθηση των επιπέδων ρύπανσης, που συνεπάγεται τη μέτρηση της περιεκτικότητας της ατμόσφαιρας σε αέριους ρύπους. Αυτή η περιεκτικότητα είναι γνωστή ως συγκέντρωση, και μας δίνει τη μάζα του ρύπου ανά κυβικό μέτρο αέρα. Οι μονάδες μέτρησης που χρησιμοποιούνται συνήθως (και καθορίζονται από την σχετική νομοθεσία) είναι τα μικρογραμμάρια ή τα μιλιγραμμάρια ρύπου ανά κυβικό μέτρο αέρα (μg/m³ και mg/m³ αντίστοιχα), που είναι και οι μονάδες μέτρησης στις οποίες εκφράζονται οι τιμές που δημοσιεύονται στον διαδικτυακό μας τόπο. Σημειώνεται ότι ένας δεύτερος τρόπος απόδοσης της τιμής συγκέντρωσης ενός ρύπου είναι το να εκφραστoύν οι τιμές με τη βοήθεια μίας αναλογίας, συνήθως μερών στο εκατομμύριο  (ppm) ή στο δισεκατομμύριο (ppb).

Τα μετρητικά όργανα για την παρακολούθηση της ποιότητας του ατμοσφαιρικού αέρα έχουν ποικίλα τεχνικά χαρακτηριστικά. Οι σχετικές Οδηγίες της ΕΕ και οι αντίστοιχοι Νόμοι της Κύπρου καθορίζουν τις προδιαγραφές που πρέπει να πληρούν τα όργανα αυτά, αλλά και τις διαδικασίες μέτρησης που πρέπει να ακολουθούνται. Επισημαίνεται ότι οι διαδικασίες μέτρησης  πρέπει να είναι σύμφωνες με διεθνώς αναγνωρισμένα πρότυπα ποιότητας (π.χ. EN 17025), ώστε οι καταγραφές των μετρητικών οργάνων να θεωρούνται επιστημονικά αποδεκτές και συγκρίσιμες με άλλες σε διεθνές επίπεδο. Αυτό συνεπάγεται προμήθεια, χρήση και συντήρηση εξειδικευμένου εξοπλισμού υψηλής τεχνολογίας, και εργασία προσωπικού με κατάλληλη επιστημονική εξειδίκευση, ώστε οι μετρήσεις να γίνονται σε 24ωρη βάση και τα δεδομένα που λαμβάνονται να πληρούν τις προδιαγραφές επάρκειας και ποιότητας που τίθενται από τις αντίστοιχες τεχνικές οδηγίες και πρότυπα.

Το Τμήμα Επιθεώρησης Εργασίας και συγκεκριμένα ο Κλάδος Ποιότητας του Αέρα και Στρατηγικού Σχεδιασμού (ΚΠΑΣΣ) είναι η αρμόδια αρχή για τις μετρήσεις της ποιότητας του ατμοσφαιρικού αέρα στην Κύπρο από το 1991. Οι μετρήσεις αυτές  ξεκίνησαν το 1993 με έναν σταθμό που ήταν εγκατεστημένος στη Λευκωσία. Στο τέλος του 2006 το δίκτυο μέτρησης είχε συνολικά εννέα σταθμούς μέτρησης και από το 2010 προστέθηκαν κι άλλοι σταθμοί. Έτσι σήμερα οι μετρήσεις γίνονται από ένα δίκτυο εννέα σταθμών παρακολούθησης της ποιότητας ατμοσφαιρικού αέρα που είναι εξοπλισμένοι με αυτόματα όργανα μετρήσεων συγκεντρώσεων διαφόρων ρύπων. Οι σταθμοί αυτοί αποτελούν ουσιαστικά ένα κλειστό εργαστήριο, μέσα στο οποίο λειτουργούν συσκευές μέτρησης συγκέντρωσης αέριων ρύπων υπό συνθήκες σταθερής θερμοκρασίας (κλιματιζόμενος χώρος). Ένα σύστημα επικοινωνίας εξασφαλίζει τη σύνδεση των σταθμών με τα γραφεία του ΚΠΑΣΣ και τη διαθεσιμότητα των ωριαίων τιμών συγκεντρώσεων ρύπων για την παρουσίασή τους στις σχετικές ιστοσελίδες.

Επισημαίνεται ότι για τη μέτρηση των συγκεντρώσεων των Αιωρουμένων Σωματιδίων (AΣ₁₀ και ΑΣ_2.5) οι αυτόματοι σταθμοί παρακολούθησης παράγουν ωριαίες τιμές, ενώ ταυτόχρονα σε κάποια σημεία σταθμών ή και μεμονωμένα, έχουν εγκατασταθεί πρόσθετες συσκευές με φίλτρα. Αυτές χρησιμοποιούνται για τη μέτρηση των 24ωρων τιμών συγκεντρώσεων των ΑΣ σύμφωνα με τη σταθμική μέθοδο αναφοράς που καθορίζει η σχετική νομοθεσία. Έτσι για παράδειγμα ο οικιστικός σταθμός Πάφου (βρίσκεται στη διασταύρωση Αλεξανδρουπόλεως & Κωπαΐδος) δεν είναι σταθμός μετρήσεων (κλειστό κλιματιζόμενο εργαστήριο), αλλά αποτελείται μόνο από μία συσκευή τοποθετημένη σε περιφραγμένο χώρο για τη μέτρηση των συγκεντρώσεων των ΑΣ_2.5 με τη σταθμική μέθοδο.

Παράλληλα ο ΚΠΑΣΣ λειτουργεί το εξειδικευμένο εργαστήριο αναφοράς για την ποιότητα αέρα* που υποστηρίζει τις μετρήσεις αυτές. Αξίζει να σημειωθεί ότι από τον Ιούνιο του 2013 το εργαστήριο αυτό έχει πιστοποιηθεί ως εργαστήριο δοκιμών και διαβαθμονόμησης, σύμφωνα με τις επιταγές των σχετικών ευρωπαϊκών νόμων (Οδηγία 2008/50/EC και σχετικές Οδηγίες) και του εναρμονισμένου Κυπριακού Νόμου (Ν. 77(Ι)/2010).

* Τα εθνικά εργαστήρια αναφοράς για την ποιότητα αέρα των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχουν δημιουργήσει ένα δίκτυο συνεργασίας που ονομάζεται AQUILA και συντονίζεται από το Joined Research Centre/Institute for Environment and Sustainability. Το κεντρικό εργαστήριο του ΚΠΑΣΣ ανήκει στο δίκτυο AQUILA και έχει διαπιστευθεί σύμφωνα με το πρότυπο CYS EN ISO/IEC 17025 (πιστοποιητικό).

• Αστυνομικός Σταθμός Στροβόλου (Λ. Στροβόλου και Λ. Αθάλασσας), Λευκωσία
• Δημοτικό Σχολείο Αποστόλου Λουκά, Λευκωσία
• Αρχιεπισκόπου Μακαρίου ΙΙΙ και Τσίρου, Λεμεσός
• Δημοτικό Πάρκο έναντι Αμερικάνικης Ακαδημίας, Λάρνακα
• Αποστόλου Παύλου και Μιχαήλ Κυπριανού, Πάφος
• Κοινοτική Αρχή, Ζύγι
• Δασικός Σταθμός,  Αγία Μαρίνα Ξυλιάτου
• Πλατεία Χωριού Μαρί, Λάρνακα
• Λεωφόρος 1ης Απριλίου, Παραλίμνι

Λεπτομέρειες για το είδος και τις θέσεις των σταθμών έχουν αναρτηθεί στην σχετική ιστοσελίδα (κέντρο πληροφόρησης).

Οι κυριότεροι ατμοσφαιρικοί ρύποι είναι το Διοξείδιο του Αζώτου (NO₂), το Διοξείδιο του Θείου (SO₂), το Μονοξείδιο του Άνθρακα (CO), το Όζον (Ο₃), το Βενζόλιο (C₆Η₆) και τα Αιωρούμενα Σωματίδια με αεροδυναμική διάμετρο μικρότερη των 10μm (AΣ₁₀) και μικρότερη των 2,5 μm (ΑΣ_2.5). Οι κατηγορίες που χρησιμοποιούνται για να χαρακτηρίσουν τα επίπεδα ρύπανσης είναι:

Επίπεδο Ρύπανσης (μg/m³)

Οι κατηγορίες ρύπανσης χαρακτηρίζουν τα επίπεδα ατμοσφαιρικής ρύπανσης με βάση τις συγκεντρώσεις των παραπάνω ρύπων και σχετίζονται με προβλήματα υγείας, όπως αυτά περιγράφονται ακολούθως:

 [*] Οι επιπτώσεις αυτές είναι γενικές και αφορούν τον ευρύτερο πληθυσμό. Όσα αναφέρονται εδώ δεν υποκαθιστούν τις ιατρικές συμβουλές, τις οποίες πρέπει να λαμβάνουν όσοι ενδέχεται να εμφανίσουν συμπτώματα και κατάσταση υγείας που δύναται να επιβαρυνθεί ή και να καταστεί επικίνδυνη, λόγω ασθένειάς τους ή άλλων παραγόντων.

[**] Ως ευάλωτες ομάδες πληθυσμού θεωρούνται συνήθως οι ηλικιωμένοι, τα παιδιά και οι ασθενείς (καρδιαγγειακά ή αναπνευστικά προβλήματα). Όσοι ανήκουν σε αυτές τις ομάδες θα πρέπει να ακολουθούν τις οδηγίες του γιατρού τους για τις συνήθεις δραστηριότητές τους. Υπάρχει πιθανότητα εμφάνισης συμπτωμάτων σε πολύ ευαίσθητα/ευάλωτα άτομα ακόμη και σε περιόδους χαμηλής ατμοσφαιρικής ρύπανσης, οπότε θα πρέπει να λαμβάνονται οι κατάλληλες πρόνοιες.
 

Επισήμανση: Ο κίνδυνος για όσους δεν έχουν προβλήματα υγείας είναι πολύ χαμηλός για κάθε κατηγορία ποιότητας αέρα στην Κύπρο. Παρόλα αυτά, επειδή η κατηγορία «Πολύ Υψηλή» δεν έχει άνω όριο, ενδέχεται ακόμη και υγιείς άνθρωποι που συνήθως δεν εμφανίζουν κανένα σύμπτωμα συναρτήσει της ατμοσφαιρικής ρύπανσης να παρατηρήσουν κάποιες επιπτώσεις όπως ερεθισμό στα μάτια, βήχα και δυσχέρεια στην αναπνοή. Τα συμπτώματα αυτά μπορεί να είναι έντονα και να διαρκέσουν όσο η ατμοσφαιρική ρύπανση κινείται ανοδικά στην κατηγορία «Πολύ Υψηλή».

Η αρμόδια αρχή που ειδικεύεται στην παρακολούθηση του ατμοσφαιρικού αέρα στη Κύπρο είναι ο Κλάδος Ποιότητας Αέρα και Στρατηγικού Σχεδιασμού (ΚΠΑΣΣ) που υπάγεται στο Τμήμα Επιθεώρησης Εργασίας (ΤΕΕ). Οι Λειτουργοί του ΤΕΕ στον ΚΠΑΣΣ μπορούν να σας ενημερώσουν για οποιοδήποτε ζήτημα αναφορικά με την ποιότητα του αέρα. Μπορείτε πάντοτε να επισκέπτεστε τον παρόντα διαδικτυακό τόπο. Ακόμη, δύο άλλες εσωτερικές οθόνες είναι εγκατεστημένες στο Κέντρο Εξυπηρέτησης του Πολίτη στη Λευκωσία και στην είσοδο του Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων.

Οι Ευρωπαϊκές οδηγίες που υπάρχουν αναφορικά με την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα είναι:

• Οδηγία 2004/107/ΕΚ σχετικά με το αρσενικό, το κάδμιο, τον υδράργυρο, το νικέλιο και τους πολυκυκλικούς υδρογονάνθρακες στον ατμοσφαιρικό αέρα.
• Οδηγία 2008/50/ΕΚ για την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα και καθαρότερο αέρα στην Ευρώπη.
• Οδηγία (ΕΕ) 2015/1480 για την τροποποίηση ορισμένων παραρτημάτων των οδηγιών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου 2004/107/ΕΚ και 2008/50/ΕΚ, οι οποίες ορίζουν τους κανόνες σχετικά με τις μεθόδους αναφοράς, την επικύρωση των δεδομένων και την τοποθεσία των σημείων δειγματοληψίας για την εκτίμηση της ποιότητας του ατμοσφαιρικού αέρα. 

• Ο περί της Ποιότητας του Ατμοσφαιρικού Αέρα Νόμος του 2010 (77(Ι)/2010).
• Κανονισμός σχετικά με την Ποιότητα του Ατμοσφαιρικού Αέρα (καλύπτει όλους τους ρύπους που προνοεί η Οδηγία 2008/50 εκτός από αυτούς που καλύπτει η 4η Θυγατρική Οδηγία) (Κ.Δ.Π. 327/2010).
• Κανονισμοί που αντιστοιχούν στην 4η Θυγατρική Οδηγία (Κ.Δ.Π. 111/2007 και Κ.Δ.Π. 379/2008).
• Ο περί της  Ποιότητας του Ατμοσφαιρικού Αέρα (Τροποποιητικός) Νόμος του 2017 (Ν. 3(Ι)/2017).
• Ο περί της Ποιότητας του Ατμοσφαιρικού Αέρα (Τροποποιητικός) Νόμος του 2020 (Ν. 20(Ι)/2020).
• Οι περί της Ποιότητας του Ατμοσφαιρικού Αέρα (Οριακές Τιμές Διοξιδίου του Θείου, Διοξιδίου του Αζώτου, Σωματιδίων, Μολύβδου, Μονοξιδίου του Άνθρακα, Βενζολίου και Όζοντος στον Ατμοσφαιριακό Αέρα) (Τροποποιητικοί) Κανονισμοί του 2017 (Κ.Δ.Π 37/2017).
• Οι περί της Ποιότητας του Ατμοσφαιρικού Αέρα (Αρσενικό, Κάδμιο, Υδράργυρος, Νικέλιο και Πολυκυκλικοί Αρωματικοί Υδρογονάνθρακες στον Ατμοσφαιρικό Αέρα) (Τροποποιητικοί) Κανονισμοί του 2017 (Κ.Δ.Π 38/2017).